Lekcje z integracji

Wysiłki integracyjne. Uchodźcy i inni potrzebujący ochron

Lekcja 1.

Jak najszybciej aktywować do działania oraz wspierać integrację migrantów humanitarnych i uchodźców z dużym prawdopodobieństwem uzyskania pozwolenia na pobyt.

CO i DLACZEGO? Jednym z najważniejszych wniosków z doświadczeń państw członkowskich Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) dotyczących integracji migrantów humanitarnych jest kluczowe znaczenie wczesnego działania, które obejmuje szeroko dostępne wsparcie wychodzące naprzeciw potrzebom uchodźców, takie jak zakwaterowanie, pomoc zdrowotna i pomoc w utrzymaniu się. Dalsze środki mające korzystny wpływ na długotrwałą integrację osiągalne są jedynie po długim czasie oczekiwania lub dla tych, którzy uzyskali status migranta humanitarnego. Przesiedleni uchodźcy na ogół mają natychmiastowy dostęp do wszystkich środków wsparcia, podczas gdy ubiegający się o azyl często są zmuszeni czekać miesiącami, jeśli nie latami, zanim będą mogli odbyć szkolenia językowe i otrzymać pomoc integracyjną. Kiedy w końcu otrzymują status uchodźcy lub inną formę ochrony międzynarodowej, ich zdolność do integracji jest nierzadko osłabiona przez długie wyczekiwanie. Aby mieć pewność, że działania mobilizacyjne i integracyjne zaczną się tak wcześnie jak to możliwe, w pierwszej kolejności należy skrócić czas rozpatrzenia wniosków o ochronę międzynarodową. Tam, gdzie jest to niewykonalne, kraje mogą rozważyć zapewnienie wczesnej pomocy w ośrodkach przyjmujących, takiej jak szkolenia językowe i zawodowe, kursy integracji społecznej czy ocena umiejętności. Te działania byłyby skierowane do migrantów humanitarnych, oczekujących na stałe zakwaterowanie, oraz ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, z dużymi szansami na objęcie ochroną i otrzymanie pozwolenia na pobyt.

KTO? Decyzja dotycząca rozszerzenia działań integracyjnych i włączenia poszczególnych grup wnioskodawców – a jeśli tak, to jakich grup – zależy zarówno od infrastruktury państwa przyjmującego i zdolności finansowej do bezpośredniego wsparcia integracyjnego, jak i od charakterystyki osób ubiegających się o nadanie statusu uchodźcy, których dany kraj przyjmuje. Jedną z możliwości jest szybkie odnalezienie azylantów, których profil i kraj pochodzenia sprawia, że uzyskanie przez nich statusu uchodźcy jest albo mało prawdopodobne albo bardzo prawdopodobne. Takie podejście jednak często prowadzi do wydłużenia procedur udzielania ochrony innym grupom. Jeśli te grupy są mało liczne, a kraj przyjmujący posiada środki, może rozważyć zapewnienie dostępu do kluczowych działań integracyjnych, takich jak kursy językowe, na wczesnym etapie.

Szybkie działanie jest szczególnie ważne, gdy w grę wchodzą dzieci. Ich szanse na osiągnięcie dobrych wyników w szkole zależą od możliwości komunikacji w języku kraju przyjmującego. Każdy stracony rok przed pójściem do szkoły zagraża ich wynikom edukacyjnym. Badania z różnych krajów pokazują, że te same zależności działają w przypadku edukacji przedszkolnej, gdzie progiem krytycznym jest wiek trzech lat.

JAK? Bezpośrednie wsparcie integracyjne często wiąże się z docieraniem do ludzi, którzy przebywają w ośrodkach przyjmujących. Obiekty takie powinny współpracować z instytucjami zajmującymi się integracją. Te natomiast często są rozproszone po całym kraju, a świadczenia mogą być niedostępne w niektórych regionach. Bliska współpraca między instytucjami i organizacjami pozarządowymi jest zatem szczególnie ważna. Współpraca jest również wymagana w celu zapewnienia ciągłości integracji. Tam, gdzie ubiegający się o nadanie statusu uchodźcy lub migranci humanitarni rozpoczęli szkolenia językowe lub inne wdrożeniowe działania integracyjne w ośrodkach przyjmujących, istotne jest śledzenie i przekazywanie sobie informacji dotyczących rozpoczętych zajęć i dokonywanych postępów. W ten sposób, gdy zostanie im zapewnione stałe zakwaterowanie, zamiast zaczynać od zera będą mogli kontynuować swoje zajęcia. Dotyczy to również oceny umiejętności, która może być rozpoczęta, a niekiedy nawet zakończona w ośrodkach przyjmujących.

Jeśli chodzi o dzielenie się informacjami między poszczególnymi podmiotami, kraje skandynawskie są na bardzo zaawansowanym poziomie pod względem systemów rejestracji, które zapewniają skuteczną, przeważnie zautomatyzowaną dokumentację i komunikację. Nowo przybyli, tak jak wszyscy obywatele, otrzymują osobisty numer identyfikacyjny, który łączy różne rejestry administracyjne i umożliwia dostęp do informacji dotyczących na przykład ich statusu pobytu, edukacji, zatrudnienia czy udziału w szkoleniach.

Niemcy zadecydowali ostatnio o wprowadzeniu dowodów osobistych dla osób ubiegających się o azyl i migrantów humanitarnych. Od pierwszej rejestracji w urzędzie państwowym dowód staje się dla nich głównym i obowiązkowym narzędziem identyfikacji. W planach jest połączenie dowodu z centralną bazą danych, zawierającą informacje takie jak stan zdrowia, wykształcenie i doświadczenie zawodowe, do których dostęp miałyby wszystkie organy władzy oraz instytucje integracyjne.

Wsparcie integracyjne dla osób starających się o nadanie statusu uchodźcy w krajach OECD, dane z 2015 roku lub najnowsze dostępne.

Państwo	Kursy językowe	Edukacja dorosłych połączona z pogłębionym kursem językowym	Sprawdzenie umiejętności	Edukacja obywatelska	Kursy zawodowe	Średnia/oficjalna długość oczekiwania na rozpatrzenie wniosku o nadaniu statusu uchodźcy (decyzja w pierwszej instancji)
Australia	Nie (z wyjątkiem określonych grup osób, np. tych którzy otrzymali Wizę Pomostową typu E)	Nie	Nie	Nie	Nie	Brak danych
Austria	Nie	Nie	Nie	Tak, w Wiedniu	Nie	6 mies.
Belgia	Tak	Tak	Tak	Tak	Nie	2,5 mies. (na podstawie danych z 2014 i początku 2015 roku)
Chile	Nie	Nie	Nie	Nie	Nie	9 mies.
Czechy	Nie	Nie	Nie	Nie	Nie	4 mies.
Dania	Tak	Nie	Nie	Tak	Nie	2,5 mies.
Estonia	Tak	Nie	Nie	Nie	Tak (po 6 miesiącach osoby te posiadają dostęp do rynku pracy)	3,5 mies.
Finlandia	Tak	Nie	Nie (ale jest planowane)	Tak	Nie	5,2 mies.
Francja	Nie	Nie	Nie	Nie	Nie	7 mies.
Grecja	Tak (ale nie systematycznie)	Tak	Nie	Nie	Tak (ale nie systematycznie)	2,9 mies.
Hiszpania	Tak	Tak	Tak	Tak	Tak	Brak danych
Holandia	Nie (jeżeli są prowadzone to przez wolontariuszy)	Nie	Nie	Nie	Nie	6 mies.
Japonia	Nie	Nie	Nie	Nie	Nie	7 mies.
Kanada	Nie	Nie	Nie	Nie	Nie	4 mies. (dla wniosków złożonych po grudniu 2012 roku)
Luksemburg	Tak	Tak	Nie	Nie	Nie	10,5 mies.
Meksyk	Nie	Brak danych	Nie	Brak danych	Brak danych	2,5 mies.
Niemcy	Tak	Nie	Tak	Tak	Nie	5,3 mies.
Norwegia	Tak	Nie	Nie	Nie	Nie	2,7 mies.
Nowa Zelandia	Nie	Tak (ale tylko dla tych osób, które starają się o nadanie statusu uchodźcy i posiadają studencką wizę)	Nie	Nie	Nie (ale niektóre organizacje pozarządowe to zapewniają)	4,4 mies.
Polska	Tak	Nie	Nie	Nie	Nie	6 mies.
Portugalia	Nie	Tak	Tak	Tak	Tak	6 mies.
Słowenia	Tak	Nie	Nie	Nie	Nie	2,9 mies.
Szwajcaria	Tak	Nie	Nie (ale jest planowane)	Nie (z wyjątkiem niektórych regionów i ośrodków recepcyjnych)	Nie	9,9 mies.
Szwecja	Tak	Nie	Nie	Nie	Nie	7,5 mies.
Turcja	Tak (warunkowo dla tych, którzy są zarejestrowani jako osoby starające się o nadanie statusu uchodźcy i posiadające oficjalny dokument z numerem identyfikacyjnym)	Nie	Nie (z wyjątkiem dla niektórych zawodów)	Nie	Tak (w przemyśle tekstylnym, IT, odzieżowym, fryzjerskim, rolniczym i hodowli zwięrząt)	Brak danych, zgodnie z prawem procedura powinna trwać max. 6 miesięcy
USA	Tak (ale nie systematycznie)	Nie	Nie	Nie	Nie	Brak danych
Węgry	Nie	Nie	Nie	Nie (ale niektóre organizacje pozarządowe to zapewniają)	Nie	3,5 mies.
Wielka Brytania	Nie	Brak danych	Nie	Nie	Nie	Brak danych, w ponad 85% ok. 6 mies.
Włochy	Tak	Tak	Nie	Tak	Nie	3,5 mies.

Źródło: Na podstawie danych zebranych przez OECD w 2015 roku.

Obecnie, różnice w czasie oczekiwania na rozpatrzenie wniosków o ochronę są bardzo duże, w zależności od tego, który kraj OECD jest brany pod uwagę. W niektórych nie zajmuje to więcej niż dwa do trzech miesięcy, a w innych wnioskodawcy mogą czekać na decyzję pierwszej instancji nawet rok. Ze względu na sam czas oczekiwania, niektóre kraje udostępniają oczekującym pewne świadczenia integracyjne, choć zwykle są one ograniczone do podstawowych szkoleń językowych. Przykładem może być Norwegia, która oferuje azylantom przebywającym w ośrodkach przyjmujących do 250 godzin szkoleń językowych. W 2014 roku 40% pełnoprawnych azylantów zostało objętych świadczeniami. Inne działania integracyjne zaczynają się od przyznania statusu. Od listopada 2015 roku Niemcy rozpoczęły kursy przygotowawcze (600 godzin szkolenia językowego i 60 wychowania obywatelskiego) dla azylantów z krajów, które znajdują się wysoko na liście pod względem liczby migrujących osób. Szwajcaria organizuje podstawowe kursy językowe w ośrodkach dla osób ubiegających się o azyl, jednak ich dostępność jest zmienna. Inne kraje zapewniające azylantom bezpośrednie szkolenia językowe to Dania, Polska, Słowenia, Szwecja i Stany Zjednoczone. Zdarza się, że szkolenia językowe są uzupełniane o kształcenie dorosłych i kursy integracji społecznej, szkolenia zawodowe oraz, choć znacznie rzadziej, ocenę umiejętności. Hiszpania na przykład oferuje azylantom wszystkie pięć usług. Jeśli chodzi o Belgię, poza edukacją językową, w ośrodkach przyjmujących dokonuje się oceny podstawowych umiejętności oraz proponuje szereg zajęć, w tym szkolenie z zakresu technologii informatycznej. Azylanci mogą również brać udział w zajęciach z czytania i pisania, kursach językowych oraz kształceniu dorosłych poza ośrodkami. Znajdujący się w ośrodku w Walonii mogą przystąpić do programu integracji społecznej skierowanego do migrantów humanitarnych w momencie składania wniosków o udzielenie azylu; we Flandrii mogą się na to zdecydować po upływie czterech miesięcy. W przypadku Włoch, azylanci mają prawo ubiegać się o spersonalizowane wsparcie integracyjne, obejmujące kursy językowe, dziesięć godzin kształcenia dorosłych tygodniowo i zajęcia z integracji społecznej. W 2014 roku około 25% azylantów skorzystało ze wsparcia integracyjnego. Zapewniają je lokalne ośrodki we współpracy z organizacjami obywatelskimi. Osoby ubiegające się o azyl mogą zapisywać się na kursy po zakończeniu wstępnej fazy przyjęcia w centrach regionalnych, gdzie są rejestrowane i przechodzą ocenę stanu zdrowia. W wielu krajach, takich jak Estonia, Niemcy, Grecja, Luksemburg czy Turcja, azylanci mają również prawo do wsparcia integracyjnego, które wykracza daleko poza zwykłe kursy językowe, choć nie zawsze jest one dostępne.

Lekcja 2.

Ułatwić dostęp do rynku pracy azylantom z dużym prawdopodobieństwem uzyskania pozwolenia na pozostanie.

Lekcja 3.

W opracowaniu strategii rozmieszczania wziąć pod uwagę sytuację na rynku pracy.

Lekcja 4.

Dokumentować i weryfikować kwalifikacje, doświadczenie i umiejętności zawodowe nabyte przez migrantów humanitarnych we własnych krajach.

Lekcja 5.

Uwzględniać rosnącą różnorodność migrantów humanitarnych i opracowywać podejście dostosowane do potrzeb.

Lekcja 6.

Rozpoznawać zdrowotne problemy psychiczne i fizyczne oraz zapewniać odpowiednie wsparcie.

Lekcja 7.

Tworzyć programy wsparcia, szczególnie dla osób niepełnoletnich bez opieki, które przyjeżdżają w wieku nie podlegającym obowiązkowi szkolnemu.

CO i DLACZEGO? Ostatnie lata pokazują niespotykany dotychczas wzrost liczby nieletnich osób bez opieki przybywających do wielu krajów OECD, w tym Austrii, Niemiec, Włoch, Szwecji i Stanów Zjednoczonych. Są oni powszechnie definiowani jako osoby w wieku poniżej 18 lat, które przyjeżdżają bez rodziców, innych dorosłych krewnych czy opiekunów. Są grupą szczególnie narażoną na niebezpieczeństwo i wymagają szczególnej ochrony. Odpowiedzialność za nich spoczywa na rządach centralnych lub władzach lokalnych. Opieka nad nimi wiąże się z wyższymi kosztami w porównaniu z innymi grupami uchodźców. Dane z Austrii i Norwegii wskazują, że wydatki na niepełnoletnich bez opieki są trzy do pięciu razy wyższe od tych przeznaczanych na dorosłych azylantów, szczególnie w okresie poprzedzającym osiedlenie się. Wielu niepełnoletnich bez opieki nie przechodzi przez system wnioskowania o azyl, choć niektóre kraje zapewniają im ochronę, nawet jeśli takie osoby bezpośrednio nie ubiegają się o azyl. Niepełnoletni bez opieki napotykają na szczególne wyzwania integracyjne. Większość z nich przyjeżdża zaraz przed lub po ukończeniu wieku, w którym ciąży na nich obowiązek szkolny – pomiędzy 14 a 17 rokiem życia – mają zaś na koncie bardzo podstawową edukację formalną lub też w ogóle nie są wykształceni. Wiele osób nie chce kontynuować dalszej edukacji chcąc od razu podjąć pracę niewymagającą wysokich kwalifikacji. Brak podstawowych kwalifikacji i nierzadko niestabilna, niewymagająca wysokich kompetencji praca, którą wykonują stwarza ryzyko, że ostatecznie staną się bezrobotni i nie podejmą edukacji ani nie wezmą udziału w szkoleniach. Chęć podjęcia pracy najszybciej jak to możliwe często jest wzmacniana przez fakt, że posiadacze niestałych zezwoleń na pobyt mogą zostać w kraju przyjmującym tak długo jak długo mają pracę. To, co komplikuje sprawę jeszcze bardziej, to fakt, że w niektórych krajach niepełnoletni bez opieki nie są uprawnieni do otrzymywania różnego rodzaju wsparcia od momentu osiągnięcia pełnoletniości, nie mogą też korzystać z opieki państwa. Osoby takie potrzebują dostosowanych do nich programów edukacyjnych i szkoleniowych, które pomogłoby im w pokonywaniu wielopłaszczyznowych przeszkód, które napotykają na swojej drodze. W tym celu wymaga się od lokalnych systemów przyjmowania i integracji znacznego, długotrwałego zaangażowania

KTO? Wszyscy studenci urodzeni za granicą, którzy przyjeżdżają będąc u kresu wieku dojrzewania, doświadczają trudności podczas przejścia od kształcenia do zatrudnienia. Są one szczególnie widoczne wśród młodych ludzi z krajów, gdzie możliwości i standardy systemów edukacyjnych są znacznie niższe w porównaniu z tymi w państwach przyjmujących – to sytuacja na ogół dotycząca krajów, z których pochodzą migranci humanitarni. W rzeczywistości zdarza się, że w krajach tych formalne kształcenie w ogóle nie jest dostępne. Zasadniczo, niepełnoletni bez opieki mogą być poważnie dotknięci "karą późnego przyjazdu" ("late arrival penalty"). Nadrobienie braków jest wyzwaniem, któremu muszą stawić czoła, a które jest utrudnione przez brak wsparcia rodziców i trudności związane z koniecznością przezwyciężenia traumatycznych doświadczeń wynikających z konfliktu zbrojnego i podróży. Przykłady ze Szwecji pokazują jednak, że w porównaniu z ich rówieśnikami, którzy przyjeżdżają ze swoimi rodzicami lub krewnymi, dzięki silnemu wsparciu integracyjnemu, z czasem ich szanse na zatrudnienie znacznie wzrastają.

JAK? Kraj przyjmujący powinien dać niepełnoletnim bez opieki możliwość szybkiej nauki języka, nabywania umiejętności potrzebnych do długotrwałej integracji i przezwyciężania efektów traumatycznych wydarzeń, których doświadczyli podczas podróży. W tym celu powinni być umieszczani w bezpiecznym, stabilnym otoczeniu, w którym solidna struktura wsparcia rekompensuje brak wsparcia rodzicielskiego i daje możliwość skupienia się na nauce. Wiele krajów OECD posiada strukturę mieszkań w miejscu specjalnie przeznaczonym dla niepełnoletnich bez opieki. Zazwyczaj tworzone są oddzielne obiekty przyjmujące dzieci lub wyznaczane obszary dla azylantów w powszechnych obiektach. Kolejną opcją jest życie niepełnoletnich bez opieki z przybranymi rodzinami. Jest to rozwiązanie stosowane obecnie (pod pewnymi warunkami) w krajach takich jak Belgia, Kanada, Czechy, Estonia, Niemcy, Irlandia, Włochy, Holandia, Norwegia, Polska, Hiszpania, Szwecja, Turcja, Wielka Brytania czy Stany Zjednoczone. Mimo tego, że lokale mieszkalne dla nieletnich bez opieki są szeroko dostępne, stabilność i wsparcie zapewniane przez kraj przyjmujący są zagrożone, gdy w oczekiwaniu na decyzję dotyczącą azylu osoby te uzyskują pełnoletniość. W takiej sytuacji przenoszeni są oni ze specjalnych ośrodków opieki do obiektów przyjmujących dorosłych, przez co mogą stracić swoje miejsce w programach edukacyjnych ukierunkowanych na integrację, standardowo zarezerwowanych dla niepełnoletnich bez opieki. W rezultacie powrót do normalnego stanu psychicznego i osiągnięcia edukacyjne stają się zagrożone. W odpowiedzi, niektóre europejskie kraje należące do OECD wstrzymały się z przenoszeniem takich osób do ośrodków przyjmujących dorosłych i nadal zapewniają opiekę osiągającym pełnoletniość nieletnim bez opieki, którzy są w danym momencie w szkole, na uniwersytecie czy zostali zatrudnieni lub których uważa się za szczególnie narażonych. Takie wydłużenie opieki trwa jednak maksymalnie do dwudziestego pierwszego roku życia. Władze miast przyjmujących powinny mieć pewność, że kształcenie nie skończy się w tym wieku, jako że trzy do czterech lat, które upływają od przyjazdu niepełnoletniego bez opieki z niewielkim lub żadnym wykształceniem z kraju o niskich standardach edukacji może nie wystarczyć na zdobycie przynajmniej podstawowych umiejętności, niezbędnych do trwającej integracji na rynku pracy. Klasyczny model kształcenia w żadnym wypadku nie odpowiada potrzebom niepełnoletnich bez opieki z bardzo ograniczoną dotychczasową edukacją. Wręcz przeciwnie, programy edukacyjne nastawione na konkretny cel, połączone z elastycznym wsparciem językowym i orientacją społeczną, mogą pomóc im w przystosowaniu się do nowego środowiska szkolnego i jego wymagań. W idealnej sytuacji projekty takie angażują również pracowników przydzielonych do konkretnych przypadków. Towarzyszą oni nieletnim w procesie edukacji, szkoleń i staży, aby ułatwić im przejście w zatrudnienie. Jeden z najbardziej rozciągniętych w czasie programów integracyjnych dla niepełnoletnich bez opieki funkcjonuje w Stanach Zjednoczonych, gdzie finansowany przez rząd i administrowany przez państwo Program Nieletnich Uchodźców bez Opieki (Unaccompanied Refugee Minors programme) pomaga nieletnim rozwijać umiejętności, których potrzebują, aby stać się pełnoprawnymi pod względem społecznym i ekonomicznym dorosłymi. Program Nieletnich Uchodźców bez Opieki zapewnia intensywną opiekę pracowników społecznych nad konkretnymi przypadkami, wsparcie edukacyjne, nauczanie języka angielskiego, doradztwo zawodowe i edukacyjne, opiekę z zakresu zdrowia psychicznego i wsparcie w integracji społecznej. Również w europejskich krajach OECD stworzono grupę obiecujących projektów dedykowanych poszczególnym wyzwaniom integracyjnym, z którymi borykają się niepełnoletni bez opieki. Włochy na przykład w 2012 wprowadziły specjalny ogólnokrajowy pilotażowy plan wsparcia dla niepełnoletnich bez opieki. W ramach tego programu ufundowanego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej stworzono plany działań interwencyjnych dla tych niepełnoletnich bez opieki, którzy osiągnęli pełnoletniość w okresie dwóch lat pomiędzy 2011 i 2012 rokiem, dostosowane do ich indywidualnych potrzeb i trwające od 6 do 12 miesięcy. Plany te obejmowały działania począwszy od rozwoju umiejętności, szkolenia językowego i doradztwa zawodowego, aż po wsparcie podczas szukania mieszkania czy pracy. Miały one głównie postać dofinansowywanych praktyk. Każdy uczestnik otrzymał do 3 000 euro na doskonalenie swoich umiejętności, natomiast dofinansowanie osób szukających pracy wynosiło do 5 000 euro. Większość projektów dla niepełnoletnich bez opieki to przedsięwzięcia na niewielką skalę, a kraje często nie zauważają, ani nie rozszerzają tych, które odniosły sukces. Jednym z przykładów takich działań interwencyjnych jest "SchlaU-Schule" w Monachium. Finansowany z funduszy prywatnych i społecznych, zapewnia niepełnoletnim bez opieki i młodym dorosłym uchodźcom dyplomy ukończenia szkoły ponadpodstawowej poprzez specjalnie dostosowane indywidualne nauczanie i wsparcie w zgranym otoczeniu szkolnym. Program zapewnia również powszechną edukację po ukończeniu szkoły. Owocne działania niekoniecznie muszą dotyczyć wyłącznie niepełnoletnich bez opieki. W Kanadzie na przykład, Rada Edukacji Calgary (Calgary Board of Education) stworzyła stronę internetową poświęconą doskonaleniu umiejętności nauczycieli potrzebnych do kształcenia uczniów będących uchodźcami o ograniczonym formalnym wykształceniu. Strona internetowa udostępnia materiały edukacyjne, publikacje i mentorów z danej dziedziny, co daje nauczycielom możliwość projektowania celowych programów interwencyjnych. Podobnie, Holenderski Ośrodek Wiedzy Specjalistycznej w zakresie Różnic Zdrowotnych (Dutch Centre of Expertise on Health Disparities, PHAROS) zaprojektował podręcznik nauczania stacjonarnego nowo przybyłych uczniów będących uchodźcami, pod tytułem "Welcome to School". Umożliwia on nauczycielom szkół ponadpodstawowych poruszanie na zajęciach problemów (na przykład psychospołecznych czy zdrowotnych), które mogą dotknąć nowo przybyłych. W Szwecji duża część uchodźców z Syrii jest nauczana przez specjalistów. Nauczają oni w języku arabskim klasy przyjmujące nowo przybyłych uchodźców. Program szybkiej oceny tak naprawdę został stworzony właśnie dla migrantów humanitarnych, którzy są nauczycielami. Ich umiejętności są oceniane, a kwalifikacje weryfikowane bezpośrednio w pracy. W ramach programu biorą udział w sześciomiesięcznych kursach przygotowawczych dla nauczycieli w języku arabskim na uniwersytetach szwedzkich. W Turcji stworzono 30 szkół dla syryjskich dzieci. Co więcej, niektóre szkoły udostępniają swoje sale i materiały syryjskim nauczycielom-wolontariuszom, którzy mogą uczyć dzieci z Syrii po godzinach zajęć szkolnych.

Szkolnictwo średnie ukierunkowane na nieletnich bez opieki i młodych dorosłych uchodźców w Monachium

Projekt SchlaU-Schule, zapoczątkowany w Monachium, daje nieletnim bez opieki i innym młodym uchodźcom w wieku od 16 do 25 lat możliwość uzyskania dyplomów ukończenia szkoły ponadpodstawowej i zdobycia pierwszych doświadczeń zawodowych dzięki stażom. Nauka trwa dwa do trzech lat. Założony w 2000 roku SchlaU-Schule kształci około 225 uczniów szkoły średniej na rok. Oficjalnie uznawany jest za instytucję kształcenia średniego dla uchodźców i prowadzony przez zarejestrowane stowarzyszenie o rocznym budżecie koło 3,7 miliona euro, finansowany zarówno ze środków publicznych, jak i prywatnych. Zajęcia prowadzone są zgodnie z powszechnym programem nauczania w szkole średniej na poziomie podstawowym lub średnim. Metody nauczania natomiast są przystosowane do specjalnych potrzeb niedawno przybyłych niepełnoletnich uchodźców bez opieki. Kadrę stanowią odpowiednio wyszkoleni nauczyciele i pracownicy społeczni, którzy pracują w zgranym środowisku szkolnym i zapewniają uczniom indywidualne podejście w trakcie trwania ich edukacji. Projekt uwzględnia również programy przedszkolne trwające od roku do dwóch lat, które przygotowują nowo przybyłych uchodźców do szkoły średniej poprzez lekcje pisania i czytania oraz ukierunkowane szkolenie w zakresie języka niemieckiego. Co więcej, uczniowie którzy ukończyli poziom podstawowy i uzyskali dyplom ukończenia szkoły średniej nadal otrzymują wsparcie od nauczycieli i pracowników społecznych kiedy przechodzą ze szkoły do pracy. Każdego roku około 60 uczniów uzyskuje dyplom ukończenia szkoły średniej i rozpoczyna regularne szkolenie zawodowe lub zapisuje się na dalsze kształcenie na poziomie ponadpodstawowym.

Więcej informacji: Trägerkreis Junge Flüchtlinge e.V. 2015, http://www.schlau-schule.de/.

Lekcja 8.

Oprzeć integrację migrantów humanitarnych na społeczeństwie obywatelskim.

KTO i DLACZEGO? Integracja to dwutorowy proces, który wymaga wysiłku zarówno od uchodźców, jak i społeczeństwa przyjmującego. Rządy mogą tworzyć niezbędne ramy polityki, ale to społeczeństwo obywatelskie pełni kluczową rolę w tworzeniu warunków sprzyjających integracji społecznej i zawodowej migrantów humanitarnych. Społeczeństwo obywatelskie odgrywa również ważną rolę we wdrażaniu polityki integracji humanitarnej. Jego zaangażowanie pomaga budować więzi między uchodźcami i społecznością państw przyjmujących oraz przyczynia się do spójności społecznej. Bez organizacji obywatelskich, otwartego środowiska gospodarczego i wsparcia lokalnych społeczności, strategie integracji najprawdopodobniej byłyby dalece nieefektywne. Społeczeństwo obywatelskie często wkracza tam, gdzie polityka publiczna nie działa lub gdzie nie może być satysfakcjonująco lub wystarczająco szybko ulepszana, szczególnie w rezultacie szybko rosnącego napływu migrantów humanitarnych. W wielu krajach OECD działacze społeczni są nieodłączną częścią systemu integracyjnego. Jeśli chodzi o migrantów humanitarnych przybywających dzięki programom sponsorowania przez społeczeństwo, jednostki lub organizacje sponsorujące mogą być nawet w całości odpowiedzialne za cały proces integracyjny.

KTO? Społeczeństwo obywatelskie obejmuje wiele grup i działaczy o szerokim zakresie interesów i funkcji. Wśród najważniejszych podmiotów zainteresowanych integracją uchodźców znajdują się organizacje charytatywne, stowarzyszenia imigracyjne, organizacje oparte na społeczności i partnerzy społeczni (którzy reprezentują biznes i pracę). Osoby prywatne, w tym byli uchodźcy, również mogą być czynnikiem modelującym integrację uchodźców.

JAK? Działacze społeczni mogą wpływać na integrację migrantów humanitarnych poprzez różne kanały w zależności od ich wiedzy i układu instytucjonalnego. Najważniejszymi obszarami ich zaangażowania są zazwyczaj:

• wdrażanie polityki poprzez udostępnianie usług,
• programy mentorskie,
• szkolenia i ocena umiejętności,
• inicjatywy lokalnej społeczności.

Organizacje pozarządowe mogą odgrywać kluczową rolę we wdrażaniu polityk rządowych. W Stanach Zjednoczonych na przykład, przyjmowanie i rozmieszczanie uchodźców zapewniane jest przez organizacje współpracujące z wolontariuszami na warunkach umowy o współpracę z Departamentem Stanu. Wolontariusze są również aktywnie zaangażowani w Program ds. Nieletnich Uchodźców bez Opieki (Unaccompanied Refugee Minors Program, URM) i Program Przyznawania Środków (Matching Grant Program) w Urzędzie Przesiedlenia Uchodźców, co ma na celu pomoc nowo przybyłym migrantom humanitarnym w staniu się samowystarczalnymi w ciągu 120-180 dni. Zamiast promować zależność od pomocy publicznej, mają one na celu kierowanie ich w stronę niezależności ekonomicznej poprzez opiekę nad konkretnym przypadkiem, szkolenie językowe, wsparcie w znajdowaniu pracy i inne działania.

Inną, szczególnie efektywną formą zaangażowania podmiotów pozarządowych są programy mentorskie. Odpowiednio zaprojektowane i monitorowane, stanowią wydajny sposób promowania integracji zwiększając jednocześnie interakcję pomiędzy imigrantami i społeczeństwem przyjmującym. Programy mentorskie dobierają migranta do mieszkańca państwa przyjmującego (na przykład na podstawie płci, wieku czy zawodu), który to mieszkaniec pełni funkcję mentora. Przekazują oni migrantom podstawowe informacje na temat społeczeństwa przyjmującego, rynku pracy, instytucji, a także kwestii praktycznych. Mentorzy mogą również dzielić się swoimi własnymi dojściami i stanowić pośredników w kontaktach z potencjalnymi pracodawcami. W dużej mierze skuteczność programów mentorskich zależy od tego czy wyznaczono jasne cele, które są zgodne z integracją na rynku pracy oraz czy mentorzy są odpowiednio wyszkoleni i regularnie monitorowani podczas swoich działań. Wspólne działania społeczne, które zbliżają wszystkich mentorów i ich podopiecznych to również bodziec, który zachęca obie strony do dokończenia dzieła. Podobne projekty odnoszą obecnie sukces w wielu krajach OECD, takich jak Kanada, Dania, Nowa Zelandia czy Norwegia. W Danii i Norwegii na przykład, Czerwony Krzyż i Duńska Rada ds. Uchodźców (Danish Refugee Council) prowadzi programy mentorskie na dużą skalę, dopasowując migrantów humanitarnych do lokalnych rodzin lub osób, które pomagają w integracji. Duński Ośrodek Tożsamości Płciowej, Równości i Przynależności Etnicznej (Danish Centre for Gender, Equality and Ethnicity), który oparty jest na sieci 2 500 mentorów, skupia się na kobietach z grupy uchodźców i innego rodzaju migrantów. W Kanadzie, gdzie wiele stowarzyszeń posiada wieloletnie doświadczenie w wolontariackiej zawodowej opiece nad wykształconymi migrantami zarobkowymi, niektóre z nich wprowadziły programy dla migrantów humanitarnych. Jednym z przykładów jest Publiczna Organizacja ds. Działań na Rzecz Imigrantów (Community Immigrant Services Organization) w Ottawie, która wspiera wykształconych uchodźców biorących udział w zjazdach w poszukiwaniu pracy w swojej dziedzinie. Podopieczni raz w tygodniu spotykają się z wolontariuszami-mentorami, którzy pracują w podobnym obszarze, aby omawiać cele zawodowe, budować sieci zawodowe, doskonalić strategie i techniki szukania pracy oraz uzyskać głębsze rozeznanie co do kanadyjskiej kultury pracy i języka. Mentorzy sami również mogą być migrantami humanitarnymi. Przykładem może być Wspólnotowy Program Doradczy (Community Guides Program) z Urzędu Wielokulturowej Edukacji dla Dorosłych (Adult Multicultural Education Services, AMES) w Australii. Szkoli on i ukierunkowuje byłych uchodźców jako przewodników społecznych, którzy zapewniają wsparcie w języku ojczystym nowo przybyłym przesiedlonym migrantom. Angażowanie byłych uchodźców jako mentorów ma podwójny cel w postaci pomocy migrantom w odpowiedni pod względem kulturowym i językowym sposób oraz otwieranie nowych ścieżek zatrudnienia dla samych mentorów-uchodźców. W Australii, większość przewodników społecznych po zakończeniu doświadczeń mentorskich podejmuje pracę poza ramami AMES Australia.

Partnerzy społeczni są szczególnie ważnymi podmiotami w integracji migrantów humanitarnych. Chęć pracodawców do zatrudniania i szkolenia uchodźców jest czynnikiem decydującym o ich możliwości stania się w pełni autonomicznymi członkami społeczeństw przyjmujących. Właśnie z tego powodu ważne jest dopasowywanie instrumentów motywacyjnych pracodawców do zadania wykorzystywania potencjału umiejętności migrantów humanitarnych i angażowanie ich w proces integracji. Zatrudniający i związki zawodowe często są w lepszej niż rząd i władze lokalne pozycji do oceny tego, jak przydatne w kraju przyjmującym są kwalifikacje i doświadczenie zawodowe uchodźców. Ponieważ najskuteczniejszym sposobem nauki jest nauka przez praktykę, znajdują się oni również w odpowiednim miejscu, aby ocenić jakie treści potrzebne są do wypełnienia luk między programami oraz by wspierać szkolenia zawodowe i językowe. Jako że systematycznie współpracują z pracownikami-imigrantami i sami bywają imigrantami, pracodawcy i współpracownicy również są w wyjątkowym położeniu, które pozwala na promowanie integracji migrantów już poza rynkiem pracy. Wśród krajów OECD widocznych jest wiele przykładów inicjatyw partnerów społecznych. W wielu australijskich regionach na przykład, Izba Handlowa wprowadziła szkolenia językowe, ocenę umiejętności, programy mentorskie i wyszukiwanie staży dla migrantów humanitarnych. W Szwecji, rozmowy między pracodawcami i związkami na poziomie poszczególnych sektorów doprowadziły do stworzenia planu szybkiego wdrażania uchodźców na szereg stanowisk, na które brakuje pracowników. Programy szybkiego wdrażania obejmują ocenę umiejętności w miejscu pracy oraz publicznie finansowane podnoszenie kwalifikacji. Kanada nagradza firmy Nagrodą Zatrudnienia Uchodźcy (Refugee Employment Award), które z powodzeniem pomagają uchodźcom w znajdowaniu pierwszej pracy i własnego miejsca w społeczeństwie. Wreszcie, społeczności lokalne odgrywają istotną rolę w przyjmowaniu uchodźców i przyspieszaniu ich integracji. Jednym z przykładów jest program AmeriCorps w Stanach Zjednoczonych, który umieszcza wolontariuszy w organizacjach typu non-profit, opartych m.in. na wierze oraz w agencjach publicznych. Celem jest rozwijanie wsparcia społeczności, zwiększanie działalności, budowanie możliwości i wzmacnianie lokalnych sieci działaczy. Wolontariusze AmeriCorps Vista na przykład wyszukują uchodźcom pracę współpracując z lokalnymi pracodawcami skłonnymi zatrudnić nowo przybyłych uchodźców z ograniczoną znajomością angielskiego. Mogą również pomagać w ocenie kwalifikacji i zajęciach wsparcia z zakresu pracy. W ostatnim czasie Urząd ds. Przesiedlenia Uchodźców (Office for Refugee Resettlement) oraz Towarzystwo Pracy Publicznej i na rzecz Lokalnej Społeczności (Corporation for National and Community Service) rozszerzyło program AmeriCorps ds. Uchodźców, aby pomóc lokalnym społecznościom w integracji uchodźców. W ramach tego programu mieszkający na stałe uchodźcy rekrutowani są na stanowisko wolontariuszy w agencjach przesiedleńczych w całym kraju, gdzie pracują bezpośrednio z nowo przybyłymi. Celem programu jest zwiększanie ekonomicznej niezależności nowo przesiedlonych migrantów i pomaganie im w uzyskaniu dostępu do edukacji i usług opieki zdrowotnej. Wolontariusze natomiast otrzymują miesięczną pensję, nagrody edukacyjne po zakończeniu działalności, ubezpieczenie zdrowotne i inne świadczenia.

Lekcja 9.

Promować równy dostęp do działań integracyjnych dla migrantów humanitarnych w całym kraju.

Lekcja 10.

Przyznać, że integracja bardzo nisko wykształconego migranta humanitarnego wymaga wieloletniego szkolenia i wsparcia.

 

Pełna wersja raportu dostępna jest na stronie http://www.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/making-integ....
Tłumaczenie: Szymon Szabelski