Powołujemy do życia nowe słowa i konstruujemy pojęcia, kiedy istniejące przestają wystarczać do opisu zmieniającego się świata. Działamy tak, wierząc w sprawczą moc języka, który odpowiednie dając rzeczy słowa, stwarza rzeczywistość, porządkuje, precyzuje i poszerza naszą zdolność do jej rozumienia. Intuicją taką kierowaliśmy się, wywołując wyszyldowaną w tytule niniejszej publikacji kategorię mindware. Neologizmem tym otagowali współdzieloną rzeczywistość teoretycy mediów, animatorzy kultury, artyści pracujący z mediami oraz kuratorzy ich sztuki, którzy współpracowali w zakresie projektu Mindware. Technologie dialogu, który odbył się w ramach programu kulturalnego towarzyszącego polskiej prezydencji w Radzie UE w październiku 2011 roku. Konotacyjnym zadaniem taga było wskazać na elementy wspólnie doświadczanej i podobnie rozumianej kulturowo-społecznej codzienności uwikłanej w cyfrowe media i łączące je sieci. Leksykalny eksperyment wywołał dyskursywne i materialne reakcje na różne sposoby. Najpierw został wirusowo zaimplementowany w lokalnej, lubelskiej przestrzeni medialnej i kulturalnej, stając się intrygującą niewiadomą dla dziennikarzy, odbiorców mediów i uczestników życia kulturalnego. Na swój sposób zrozumieli go i zareagowali nań zaproszeni do lubelskich rezydencji artyści i animatorzy, których prace i działania zaanektowały publiczne przestrzenie Lublina – poszerzoną i krytyczną dokumentację tych działań znajdzie czytelnik w ostatniej części książki w formie osobnego, dopełniającego całość modułu. Jednocześnie teoretycy medialnych zjawisk, niektórzy artyści i animatorzy potraktowali zaproponowany tag jako punkt wyjścia poszukiwań analitycznych, których pokłosie składa się na zawartość tego tomu. Dla części z nich mindware zabrzmiał obiecująco i świeżo, oferując eksplanacyjny potencjał do wykorzystania. Inni krytycznie odmówili mu pojęciowej precyzji i semantycznej zasadności. W efekcie, projektując i testując pole semantyczne nowego „pojęcia w budowie” (taki tytuł nadaliśmy poprzedzającej niniejszy tom wymianie zdań toczącej się na blogu www.mindwarepl.wordpress.com), podjęli się zadania prześwietlenia przez jego pryzmat zmian w sferze medialnej wrażliwości i refleksyjności wraz z wynikającymi z nich kompetencjami komunikacyjnymi i społecznymi. Mierzące się wprost z dyskursywnym potencjałem mindware wypowiedzi zdecydowaliśmy się uzupełnić o teksty, które sytuują te próby w szerszym kontekście. W odpowiedzi na mindware’owezaproszenie swoje artykuły zgłosili także autorzy niezwiązani bezpośrednio z lubelskim projektem, tacy jak Peter Weibel, Peter Lunenfeld, Johan Soderberg, Geoff Cox czy Paweł Frelik. W rezultacie w strukturze publikacji wypowiedzi odnoszące się bezpośrednio do tytułowej kategorii przeplatają się z tekstami, które sondują podobne techno-kulturowe rewiry za pomocą odmiennych języków i perspektyw.
Zebrane materiały poszły, ogólnie rzecz biorąc, w dwóch dopełniających się kierunkach. Pierwszy z nich widzi cyfrowość przez pryzmat funkcji symbolicznych i dyskursywnych, skupia się na semantyce pośredniczących w niej technologicznych form. Jest to kulturocentryczne spojrzenie na cywilizacyjne trajektorie cyfrowych maszyn. Perspektywa druga wychodzi poza istniejące paradygmaty kulturoznawczych analiz mediów i komunikacji. Postrzega cyfrowe zdarzenia medialne jako obszar taktylny, angażujący integralnie podmiot zdolny do poznawczego dystansu i imaginacji oraz napędzającą go bezbronną wobec zaawansowanych technologii cielesność. Z określonych w ten sposób wektorów analizy wyłania się dualna semantyka mindware. Z jednej strony to kulturowa wartość dodana technologii cyfrowych i sieci. Znaczenie jej jest związane z obecnymi w kulturze mitami, ideologiami, językami i relacjami, które regulują cyfrową zmianę. Wiąże się z medialną wrażliwością komunikacyjną i jej praktykowaniem w formie sztuki, w ramach dyskursu naukowego, wielu działań i strategii politycznych, społecznych i kulturowych. Z drugiej strony mindware wskazuje na zbliżanie się cyfrowych mediów do antropicznego i biologicznego zarazem centrum zdarzeń komunikacyjnych – mózgu i cielesności. Cyfrowe maszyny sprzęgają się z naturalnym „oprzyrządowaniem” coraz ściślej zarówno w sensie materialnym, za pomocą realizowanych na poziomie neuronalnym połączeń i nowych perceptualnych reguł, jak i na zasadzie biotechnologicznego sprzężenia zwrotnego. Pojawia się ono wtedy, kiedy stwarzając maszyny, kopiujemy rozwiązania naturalne, ale i w relacji odwrotnej, tj. kiedy zaczynamy postrzegać i rozumieć siebie na kształt i podobieństwo maszyn i regulującego je kodu.
Skonstruowane w ten sposób interpretacje wytyczyły linearną strukturę drukowanej książki. Ma ona swoją reprezentację w postaci jednej z nawigacyjnych ścieżek prowadzących przez zasoby niniejszej, elektronicznej bazy tekstów. W jej pierwszej części czytelnik znajdzie analizy świadomości i wyobraźni mediów i Sieci, ich afiliacje z dyskursami sztuki, nauki, działalności społecznej, a także studia ich kulturowego i społecznego usytuowania. W części drugiej autorzy skupiają się natomiast na rozważaniach dotyczących poszerzania definicji komunikacji, mediacji i interakcji w kontakcie z cyfrowymi mediami. Granica pomiędzy partiami ma charakter jedynie przybliżony, nie została oddana w postaci sztywno wydzielonych części.
Linearna nawigacja po linearnej ścieżce to jedna z pięciu sugerowanych tu sposobów nawigacji. Pozostałe cztery wytyczyliśmy za pomocą kluczy tematycznych, które nazwaliśmy ścieżkami teorii mindware, postmediacji, wokół interfejsów i sztuka mediów. Wszystkie one składają się na tekstualną bazę danych, przygotowaną na kształtcortazarowskich gier-ścieżek prowadzących alternatywnie przez zasoby tekstu. Nakładając dodatkowe warstwy nawigacyjne, staramy się zachęcić czytelnika do autorskiego zarządzania całością zgromadzonego tu materiału. Chcemy, by na podstawie naszych propozycji sporządził również własne narracje, zadawał pytania, których autorzy wprost bądź w ogóle nie zadają, grupował i kategoryzował uzyskane na nie odpowiedzi, oznaczał wybrane moduły i linkował/wykorzystywał je w dowolny sposób.
Przywołane różne stany skupienia to oferta dla wszystkich, którzy odnajdą w opisanej tu materii i nazywającym ją języku inspirację i zachętę do interakcji i poszukiwań kolejnych sensów i definicji mindware. W ten sposób wypuszczamymindware’owy wirus w analogową i cyfrową przestrzeń zaciekawieni jego dalszym, otwartym na działania wszystkich, którzy się z nim spotkają, żywotem.
Dziękuję współtwórcom projektu Mindware. Technologie dialogu, bez których ta publikacja nie mogłaby powstać: producentce Magdzie Kawie, kuratorom ‒ Zbyszkowi Sobczukowi i Marcinowi Skrzypkowi, a także wydawcy Alicji Borzęckiej-Szajner z WSPA w Lublinie.
Piotr Celiński